Gospodarz uroczystości i prezydent Viadriny prof. dr hab. Eduard Mühle powiązał obecną trudną sytuacją porozumienia na płaszczyźnie wielkiej polityki ze swoją wieloletnią osobistą znajomością z laureatem, którego pracę magisterską i doktorską przed laty przychylnie recenzował. Mühle otrzymał spontaniczny aplauz za stwierdzenie, że misja założycielska Viadriny, polegająca na wykorzystaniu wszystkich jej możliwości do promowania porozumienia z Polską, w żadnym wypadku nie straciła na aktualności. „Wręcz przeciwnie: w świecie, w którym Europa znalazła się w sytuacji poważnego zagrożenia w związku ze zbrodniczą inwazją Rosji na Ukrainę, tym ważniejsze jest, aby Niemcy i Polacy byli blisko siebie jako bezpośredni sąsiedzi i wspólnie pracowali nad dalszym rozwojem Unii Europejskiej, nad dokończeniem idei zjednoczenia”.

Bieżące wydarzenia zdominowały również laudację Basila Kerskiego. Nawiązał on do incydentu w Niemieckim Instytucie Historycznym (DHI) w Warszawie, gdzie zaledwie kilka dni wcześniej poseł na Sejm brutalnie uniemożliwił wygłoszenie wykładu przez znanego badacza Holokaustu, prof. dr. Jana Grabowskiego. „Demokraci w Polsce są w szoku, ponieważ obrazy z DHI przywołują wspomnienia autorytarnych i faszystowskich rewolucji lat trzydziestych”. Kerski stwierdził, że naukowcy tacy jak Krzysztof Ruchniewicz są atakowani przez nacjonalistyczną propagandę w Polsce za wykorzystywanie wyników badań i ingerencję dziennikarską w celu przedstawienia obrazu historii niezależnego od propagandy państwowej. „Stanowią konkurencją dla populistycznych ideologów, ponieważ starają się przekazywać tę wiedzę szerszemu społeczeństwu. W ten sposób wnoszą istotny wkład w umacnianie kultury demokratycznej”. – powiedział Kerski.

Laudator odniósł się również do wiedzy Ruchniewicza na temat reparacji i odszkodowań oraz do jego badań nad polsko-niemiecką historią sąsiedztwa, która ma fundamentalne znaczenie dla współczesnego porozumienia. Podkreślił także znaczenie Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy'ego Brandta, które Ruchniewicz współtworzył w 2002 roku: „Europejska solidarność, empatia dla sąsiadów, poczucie wspólnoty losu powstają również dzięki wiedzy, znajomości kulturowej i spotkaniom między ludźmi. Centrum im. Brandta jest miejscem wzmacniania europejskiej świadomości i międzynarodowej solidarności”.

Wyraźnie wzruszony Krzysztof Ruchniewicz odebrał swoją Nagrodę i w krótkim przemówieniu podziękował m.in. swoim nieżyjącym już rodzicom, którzy mimo wojennych przeżyć nie przekazali mu nienawiści do Niemców. Wyraził uznanie dla wielu osób, które towarzyszyły mu w jego drodze – od nauczycielki języka niemieckiego w gimnazjum, przez kontakty akademickie i zawodowe, aż po żonę Małgorzatę. Nagrodę Viadriny traktuje jako uznanie, ale i zobowiązanie: „Liczę, że przekazany dziś laur stanie się także kolejnym impulsem, by jeszcze intensywniej rozwijać kontakty między naszymi uczelniami, zacieśniać jeszcze mocniej i efektywniej już funkcjonujące relacje”. W mieście położonym bezpośrednio na granicy ludzie być może czasami zapominają, jak ważne było przystąpienie Polski do UE: „rozumiem tę nagrodę także jako wezwanie do uczynienia wszystkiego, co możliwe, aby te bariery nie pojawiły się ponownie”.

Przyznanie tegorocznej Nagrody Towarzyszącej trzem studentom i studentowi z projektu „Tłumaczenie literackie w polsko-niemieckim dialogu kulturowym” pokazało, w jaki sposób te bariery są pokonywane w praktyce na Uniwersytecie Europejskim. Nagrodą w wysokości 1000 euro jury uhonorowało inicjatywę Fundacji Karla Dedeciusa, która zajmuje się polsko-niemieckim przekładem literackim. Od 2016 roku polscy studenci germanistyki i niemieccy studenci polonistyki spotykają się co dwa lata pod kierunkiem Ilony Czechowskiej, aby zajmować się twórczością znanych poetów. „To było wspaniałe doświadczenie spotkać zarówno laureatów Nagrody im. Karla Dedeciusa Monikę Muskałę i Thomasa Weilera, jak i studentów z różnych uniwersytetów w Niemczech i Polsce” – powiedziała Sonja Roske po odebraniu nagrody.

Do studentek i studentów takich jak ona odniósł się w dobitnych słowach Basil Kerski, który powiedział, że „pomimo ciemnych chmur na europejskim niebie” ma nadzieję na dialog polsko-niemiecki również ze względu na zaangażowanie zgromadzonych na sali: „Pokój w Europie ponownie zależy w decydującym stopniu od polsko-niemieckiej współpracy, nie tylko na szczeblu państwowym, ale także w sferze naukowej i społeczeństwa obywatelskiego”.


tekst: Frauke Adesiyan
tłumaczenie: Agnieszka Lindner
zdjęcia: Heide Fest

Informacja prasowa z okazji wręczenia Nagrody Viadriny

Nagranie wideo z uroczystości wręczenia 22. Nagrody Viadriny