Gdańsk / Sopot / Gdynia - Nauka, kultura i ekumenizm w Trójmieście nad Bałtykiem

Podróż studyjna, 25–29.09.2024

We wrześniu 2024 roku odbyła się kolejna podróż studyjna – tym razem do Gdańska. Jej hasłem było: Gdańsk / Sopot / Gdynia – nauka, kultura i ekumenizm w polskim Trójmieście nad Bałtykiem. Koncepcja i program zostały opracowane oraz zrealizowane przez trzech partnerów projektu: Ekumeniczne Centrum Europejskie we Frankfurcie nad Odrą, Fundację im. Karla Dedeciusa przy Uniwersytecie Europejskim Viadrina oraz Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Za merytoryczny kształt wyjazdu odpowiadali dr Ilona Czechowska, dr Gero Lietz (oboje związani z OeC i Uniwersytetem Europejskim Viadrina) oraz prof. Katarzyna Lukas (Uniwersytet Gdański). Podobnie jak w latach ubiegłych, również ta podróż została uznana za urlop szkoleniowy. Patronat honorowy objęła Cornelia Pieper, konsul generalna Republiki Federalnej Niemiec w Gdańsku.

Program – jak w poprzednich latach – był intensywny i urozmaicony. Uczestnicy otrzymali wyjątkową możliwość bezpośredniego poznania Trójmiasta nad Bałtykiem (Gdańsk/Sopot/Gdynia). Trasa wiodła z Frankfurtu nad Odrą bezpośrednio na Uniwersytet Gdański, gdzie liczącą 40 osób grupę studyjną powitała dyrektorka tamtejszego Instytutu Filologii Germańskiej, prof. Marion Brandt, urodzona we Frankfurcie nad Odrą. Po powitaniu w programie znalazło się kilka krótkich wykładów. Dr Anna Socka, kierowniczka Zakładu Języka Niemieckiego i Translatoryki w Instytucie Filologii Germańskiej, przybliżyła strukturę gdańskiej germanistyki. Maximilian Weiß, od października 2024 roku nowy lektor DAAD w Gdańsku, mówił o krajobrazach językowych w Niemczech i w Polsce, koncentrując się na porównaniu nauczania języków: niemieckiego w Polsce i polskiego w Niemczech. Następnie zaprezentowano przykład badań prowadzonych w Gdańsku: dr Dominika Janus przedstawiła temat „Śmierć w Gdańsku i gdańskie kazania pogrzebowe (1586–1746)” – imponujące studium i edycję źródeł.

Po krótkiej przerwie kawowej kolejnym tematem była praca konsulatów. Konsul Diane Röhrig, zastępczyni konsul generalnej Cornelii Pieper, oraz Friedrun Keltsch-Raczka z referatu kultury i prasy zabrały grupę w fascynującą i dynamiczną podróż po świecie dyplomacji i pracy konsularnej. Odwołując się do licznych przykładów z codziennej praktyki dyplomatycznej, szczegółowo omówiły także polsko-niemiecką współpracę w Gdańsku. Podkreślono rolę projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe, w tym planowany powrót gdańskiego skarbca paramentów liturgicznych z Lubeki do Gdańska. Uczestnicy chętnie zadawali przedstawicielkom konsulatu liczne pytania.

Na zakończenie dnia zaproszono grupę na spacer z gdańskimi studentami pod hasłem „Wielopokoleniowy Gdańsk” – była to doskonała okazja, by już pierwszego wieczoru nawiązać bezpośredni kontakt z miastem.

Kolejnego dnia kontynuowano rozmowy poświęcone kulturze i historii Gdańska. Dr Aneta Kwiatkowska oraz Stefania Sychta, pracowniczki Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, zaprezentowały zbiory biblioteki, w tym omawiane dzień wcześniej kazania pogrzebowe oraz inne bibliofilskie skarby z XVII wieku. Duże wrażenie zrobiło również oprowadzanie po kolekcji druków efemerycznych. Podczas wizyty w bibliotece po raz kolejny aktywnie włączyli się studenci gdańscy, którzy tłumaczyli fragmenty wystąpień na język niemiecki.

Po wizycie w bibliotece odbyło się zwiedzanie miasta. Dr Anna Kowalewska-Mróz, pracowniczka Instytutu Herdera, poprowadziła grupę ulicami i zaułkami z historycznymi domami patrycjuszowskimi, opowiadając o ich dziejach, symbolice, zmieniających się funkcjach oraz właścicielach. W ten sposób zaprezentowała szczególną historię literacko-kulturową dawnego miasta hanzeatyckiego.

Po południu uwaga skierowała się ku Kaszubom i językowi kaszubskiemu. Prof. Miłosława Borzyszkowska, germanistka i członkini Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku, nakreśliła obraz kaszubskiego krajobrazu kulturowego na styku kultur. Omówione zostały granice Kaszub, rozwój języka kaszubskiego, jego związki z językiem łużyckim oraz sytuacja Kaszubów jako mniejszości. Nieprzypadkowo w tym kontekście wielokrotnie pojawiało się nazwisko Güntera Grassa.

Pierwsze dwa dni podróży były bogate w wydarzenia i jednocześnie bardzo dynamiczne. Równie atrakcyjnie zapowiadały się kolejne etapy wyjazdu. Piątek rozpoczął się wizytą w Europejskim Centrum Solidarności. Na początku uczestnicy zwiedzili wystawę stałą pt. „Historia Solidarności. Jej wpływ na procesy przemian w Europie Wschodniej i Środkowej”. W tym miejscu historię Solidarności można nie tylko poznać, lecz także niemal „dotknąć” – poprzez kontakt z historycznymi pojazdami i przedmiotami, odsłuchiwanie przemówień i relacji świadków oraz oglądanie licznych fotografii i materiałów filmowych. Wielu uczestników żywo pamiętało wydarzenia z Polski lat 80. i odnosiło je do własnych doświadczeń. Nic więc dziwnego, że spotkanie z dr. Jackiem Kołtanem, pracownikiem naukowym ECS, oraz jego wykład impulsowy na temat ruchu Solidarności i współczesnych wyzwań kultury politycznej przerodziły się w ożywioną i inspirującą dyskusję.

Kolejne punkty programu obejmowały spotkania w Gdańskiej Galerii Miejskiej przy ulicy Długiej. Jej dyrektorka, Marta Flakowicz-Szczyrba, przybliżyła historię budynku, który przez dekady pełnił ważne funkcje społeczne i kulturalne – obecnie m.in. jako miejsce realizacji projektu „Gdańsk – Miasto Literatury”. Następnie w galerii odbyło się spotkanie autorskie z gdańską pisarką Barbarą Piórkowską. W swojej książce Szklanka na pająki autorka mierzy się z własną biografią w czasach PRL-u i początków ruchu Solidarności. Jako sąsiadka Lecha Wałęsy postrzegała te wydarzenia w szczególny sposób. Rozmowę moderowała prof. Katarzyna Lukas, która od samego początku w różnorodny sposób wspierała organizatorów w przygotowaniu podróży studyjnej. Dzięki jej sieci kontaktów możliwe stały się liczne interesujące spotkania. Specjalnie na potrzeby spotkania Gero Lietz przygotował i zaprezentował niemieckie tłumaczenia fragmentów powieści.

Po tym literackim spotkaniu grupa udała się do Polskiej Filharmonii Bałtyckiej. Uczestnicy wzięli udział w wyjątkowym koncercie w ramach Międzynarodowego Konkursu Organowego im. Jana Pieterszoona Sweelincka. Tego wieczoru wystąpili niektórzy jurorzy konkursu – światowej sławy organiści, którzy częściowo koncertowali także wspólnie z Gdańską Orkiestrą Symfoniczną i zostali entuzjastycznie przyjęci przez publiczność. Było to niezwykle imponujące zwieńczenie dnia bogatego w różnorodne doświadczenia.

Przedostatni dzień podróży poświęcony był początkowo tematyce emigracji. Muzeum Emigracji w Gdyni uchodzi za instytucję unikatową w skali całej Polski. Przez historię polskich emigrantów i emigracji, a także dzieje samej Gdyni, oprowadziła Annа Murawska. Po przerwie obiadowej uczestnicy weszli na pokład statku „Dragon”, gdzie podczas godzinnego rejsu po rozległym porcie gdyńskim uzyskali wiele informacji zarówno o jego części cywilnej, jak i wojskowej.

Z Gdyni trasa prowadziła z powrotem do Gdańska, do Bazyliki Mariackiej, gdzie przed średniowiecznym ołtarzem Trójcy Świętej odprawiono polsko-niemieckie nabożeństwo ekumeniczne z udziałem prałata Ireneusza Bradtke, byłego superintendenta Christopha Bruckhoffa oraz byłej pastorki Irene Brockes. Ten wyjątkowy ołtarz powrócił w 2020 roku z Berlina do swojego pierwotnego miejsca w Gdańsku dzięki wieloletniej współpracy ekumenicznej pomiędzy Unią Kościołów Ewangelickich w EKD a Kościołem katolickim w Gdańsku. Po nabożeństwie prałat Bradtke mówił o ekumenizmie i zaprezentował grupie interesujący film poświęcony historii Bazyliki Mariackiej.

W niedzielę, ostatniego dnia podróży, temat ekumenizmu był kontynuowany – tym razem w Sopocie, podczas nabożeństwa ewangelickiego w kościele Zbawiciela, dziś jedynym kościele ewangelicko-luterańskim w całym Trójmieście. Po nabożeństwie, współtworzonym przez byłego superintendenta Bruckhoffa i byłą pastorkę Brockes, pastor Grzegorz Fryda odpowiadał na pytania uczestników dotyczące historii i współczesności luteranów w regionie gdańskim oraz zagadnień ekumenicznych.

W drodze powrotnej do Frankfurtu nad Odrą zaplanowano postój w Grudziądzu nad Wisłą. Inaczej niż przewidywano – z powodu nieprzewidzianego korka na autostradzie – możliwe było jedynie krótkie zapoznanie się z architekturą miasta, które jednak stało się impulsem do ponownej wizyty w przyszłości.

Podróż zakończyła się około godziny 22.00 we Frankfurcie nad Odrą. Członkowie grupy studyjnej wrócili do domów bogatsi o liczne wrażenia. Szczególnie podkreślano wartość wielu spotkań, przekaz różnorodnej wiedzy z zakresu nauki, kultury i ekumenizmu oraz bardzo dobrą organizację wyjazdu. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że projekt podróży studyjnej w Gdańsku i okolicach stanowił znakomitą promocję Ekumenicznego Centrum Europejskiego we Frankfurcie nad Odrą, a tym samym także miasta Frankfurt nad Odrą i Uniwersytetu Europejskiego Viadrina, które jako instytucjonalni członkowie OeC są filarami jego działalności na rzecz spotkania i porozumienia.

Ilona Czechowska, Gero Lietz