Studenckie spojrzenie na sukcesy skrajnej prawicy: polsko-niemieckie warsztaty na temat radykalnych partii prawicowych

„Młodzi ludzie niemal wszędzie martwią się o swoją przyszłość. To jeden z najważniejszych powodów, dla których są bardziej otwarci na radykalne stanowiska”. Dla Marcina Gołębiewskiego, studenta politologii na Uniwersytecie Warszawskim, nie jest to informacja nowa. Nowe okazały się natomiast przyczyny tego zjawiska. Podczas pracy w grupie z innymi studentkami i studentami ustalił: „Analizowaliśmy obawy i frustracje młodych ludzi oraz to, co uznają za najważniejsze w kontekście swojej przyszłości. Kluczowe znaczenie mają przede wszystkim sytuacja na rynku pracy, warunki mieszkaniowe oraz stabilność ekonomiczna”. Wraz ze swoją grupą szczegółowo omawiał również różnice między wynikami badań w Polsce i w Niemczech.

Analiza grupy wiekowej, programów wyborczych i mediów

Punktem wyjścia dla studentek i studentów była ich własna grupa wiekowa. Przeanalizowali oni wyniki wyborów wśród osób w wieku od 18 do 29 lat w Polsce i w Niemczech, a także programy wyborcze oraz obecność Konfederacji i AfD w mediach społecznościowych. Gdzie są widoczne podobieństwa, a gdzie różnice między sąsiadującymi krajami Unii Europejskiej? „Studenci zostali poproszeni o zbadanie różnych zagadnień za pomocą analizy czynnikowej” – wyjaśnia dr Anja Hennig, politolożka z Viadriny. Analizowali na przykład, w jakim stopniu fakt, że część młodych ludzi w obu krajach nie czuje się reprezentowana przez ugrupowania głównego nurtu, wpływa na ich postawy polityczne.

Korzystanie z mediów społecznościowych ma również istotny wpływ na decyzje wyborcze młodych ludzi w Polsce i w Niemczech. Studenci ustalili na przykład, że sposób prezentowania tematów kampanii wyborczej – takich jak rodzina, migracja czy polityka gospodarcza – jest ściśle dostosowany do młodej grupy docelowej. Radykalne partie prawicowe rozpowszechniają swoje treści w formie krótkich materiałów wideo na platformach takich jak YouTube czy TikTok, z których korzysta wielu młodych użytkowników.

Podczas pierwszych warsztatów, które odbyły się w październiku w Warszawie, studentki i studenci razem z dr Anją Hennig i prof. dr. Wojciechem Gagatkiem (Uniwersytet Warszawski) – byłym profesorem wizytującym na Viadrinie – pogłębiali wiedzę na temat podstaw badań nad radykalizmem prawicowym. „Podczas warsztatów w 2023 r. analizowaliśmy wybory parlamentarne w Polsce w 2023 r., a obecne spotkania stanowią ich kontynuację pod względem struktury dydaktycznej” – wyjaśnia Anja Hennig. Wówczas skupiono się na analizie reakcji niemieckich partii politycznych i mediów na wyniki wyborów w Polsce. Współpraca studentów z różnych krajów uwidoczniła także szerszy, europejski kontekst omawianych zagadnień.

Porównanie krajów w kontekście europejskim

„Widzę, że na poziomie kontynentalnym działają siły populistyczne, zwłaszcza po prawej stronie, co jest bardzo niepokojące” – mówi Jana Bracharz, studentka studiów magisterskich European Studies na Uniwersytecie Europejskim Viadrina. „Z mojego punktu widzenia jest to jednocześnie bardzo interesujące, ponieważ podobne procesy zachodzą również we Francji”. Studentka pochodzi ze Strasburga i obecnie realizuje podwójne studia magisterskie na Viadrinie. „Cenne jest także spojrzenie z polskiej perspektywy, ponieważ w okresie rządów PiS mogliśmy zaobserwować, jak krucha potrafi być demokracja. Dlatego szczególnie wartościowa jest dla mnie współpraca z polskimi studentami, którzy bezpośrednio doświadczali tych procesów. Wspólnie możemy dyskutować o tym, jak reagować na zagrożenia dla demokracji – z perspektywy europejskiej”.

Jej kolega Léopold Mille, także student podwójnych studiów magisterskich European Studies na Viadrinie, również dostrzega ten związek.

Zagadnienia podejmowane podczas seminarium, w pewnym stopniu dotyczą również Francji. „Chodzi o to, aby wspólnie nad nimi pracować sprawdzić, jakie występują różnice i podobieństwa”, mówi Léopold Mille.

Fizyczna odległość miała w trakcie warsztatów mniejsze znaczenie. Po pierwszym spotkaniu w Warszawie, które służyło również wzajemnemu poznaniu się uczestniczek i uczestników, pięć kolejnych spotkań odbyło się online. Spotkanie nad Odrą umożliwiło studentkom i studentom poznanie nie tylko Viadriny, ale także dwumiasta Słubice i Frankfurt nad Odrą. Artysta Michael Kurzwelly swoim projektem „Słubfurt” – fikcyjnym miastem składającym się ze Słubic i Frankfurtu nad Odrą – pokazał, że granice mogą zniknąć. Być może podobne zjawisko okaże się widoczne również w obszarze analizowanym przez studentów: w sposobach radzenia sobie z wyzwaniami politycznymi ponad granicami państw.

Seminarium jest wspierane finansowo przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej.