Koncepcja Trialogu

Przedmiotem badań międzynarodowego projektu Trialog jest terytorium między Odrą/Oder a Niemnem/Memel/Neman – obszar polsko-niemiecko-rosyjski, który na przestrzeni dziejów doświadczył wielu wojen, zmian politycznych, przesunięć granic i migracji ludności. Jednak był on również miejscem rozkwitu gospodarczego i kulturowego. Cały ten obszar i jego przemiany analizowane są w ramach projektu na podstawie badań poszczególnych obszarów miejskich i regionalnych, wspólnych doświadczeń historycznych i kulturowych, relacji między regionem i miastem, a także bogatego dziedzictwa kulturowego Frankfurtu nad Odrą, Torunia (Thorn), Kaliningradu (Königsberg) oraz Brandenburgii, województwa kujawsko-pomorskiego i obwodu kaliningradzkiego (Prusy Północne).

Już w wiekach średnich obszary te zespoliło osadnictwo (Toruń był pierwszą twierdzą Zakonu Krzyżackiego, Królewiec jego centrum miejskim) i handel hanzeatycki (wszystkie te trzy miasta należały do Hanzy). Szlaki handlowe do roku 1400 prowadziły od Brugii przez Frankfurt nad Odrą, dalej przez Toruń do Królewca aż po Nowogród. Już wtedy obszar między Frankfurtem nad Odrą i Niemnem przeistaczał się w przestrzeń tranzytową dla handlu, który w następnych latach rozwijał się, a w ostatnim czasie, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, zyskał nową jakość. Jednakże nie tylko szlaki handlowe, ale także drogi pocztowe, morskie i kolejowe (Pruska Kolej Wschodnia) tworzyły nowe połączenia między Wschodem i Zachodem.             

Motorem przemian tych obszarów w XVIII-XX wieku stały się przesunięcia granic. Należą do nich rozbiory Polski przez Prusy i Rosję (dopiero wtedy powstało połączenie między Brandenburgią i Prusami Wschodnimi, od 1793 Toruń/Thorn stał się miastem pruskim), a wytyczenie niemiecko-polskiej granicy na przełomie lat 1919/1920 uczyniło pruską twierdzę Toruń stolicą polskiego województwa pomorskiego. Przesunięcia granic po II wojnie światowej, które pociągnęły za sobą przymusowe przesiedlenia ludności, także dotknęły w znaczny sposób te trzy miasta. Szczególnie Królewiec, który po raz kolejny okupowały wojska rosyjskie (1757-1762), teraz zmienił swą tożsamość całkowicie, by stać się rosyjskim Kaliningradem.

Frankfurt nad Odrą, Toruń i Kaliningrad, a także ich okolice, stanowią kulturowe dziedzictwo Brandenburgii i Prus, co można zauważyć w strukturach i budownictwie miast, wyglądzie dworów, kościołów, twierdz oraz pól bitewnych. Dziedzictwo Brandenburgii i Prus szacowane było przez Niemców, Polaków i Rosjan poczynając od XIX-wiecznej historiografii, bardzo różnie - szczególnie jednak po I i II wojnie światowej. Historia prusko-niemiecka była w obwodzie kaliningradzkim przez całe dziesięciolecia przedmiotem tabu, które dopiero w latach dziewięćdziesiątych zostało przełamane.

Spojrzenie na całą tę przestrzeń „z góry”, z dzisiejszej, europejskiej perspektywy, skłania ku badaniu terenów miejskich i regionalnych na podstawie analizy konkretnych sekcji tematycznych, takich jak „mobilność”, „granice”, „migracja” lub „pamięć” w świetle wzajemnych stosunków międzynarodowych.  Metoda ta pozwala ukazać znaczenie międzykulturowych relacji i powiązań, paraleli w rozwoju politycznym i kulturowym w poszczególnych regionach, a także umieścić je w kontekście europejskim.

Ramy czasowe badania – od wieków średnich aż po dzień dzisiejszy – dają możliwość prześledzenia procesów załamania i ciągłości ruchów ludności miasta i wsi, a także analizy zmian mobilności na całym tym obszarze. Poprzez spojrzenie na konkretny region w świetle polityki, gospodarki, ludności lub kultury, badanie ma na celu naszkicowanie zróżnicowanego obrazu terenów wraz z ich wspólnym dziedzictwem kulturowym.    

Nowatorski opis obszaru z perspektywy polsko-niemiecko-rosyjskiej ma na celu wzmocnienie wymiany naukowej, przełamanie dystansu między regionami oraz pogłębienie kontaktów sąsiedzkich między Niemcami, Polską i Rosją.

Międzynarodowym forum dyskusji na temat rezultatów badań oraz wymiany międzynarodowej stanowią konferencje naukowe oraz szkoły letnie Trialogu, które każdego roku odbywają się w innym miejscu: we Frankfurcie nad Odrą, Toruniu i Kaliningradzie. Zapraszani są na nie specjaliści z różnych uniwersytetów.

Kronika projektu